Vườn ươm công nghệ sinh học: Câu chuyện về Tiến sĩ Vladimir Cmiljanovic và Swiss Rockets | Trò chuyện giữa Vladimir Cmiljanovic và The Business of Biotech

Trong một cuộc trò chuyện trên podcast “The Business of Biotech,” Tiến sĩ Vladimir Cmiljanovic đã chia sẻ hành trình trong ngành công nghệ sinh học—một câu chuyện được thúc đẩy bởi tình yêu gia đình, được định hình bởi khoa học đột phá, và được thử thách bởi những biến cố trong kinh doanh. Từ một cậu bé 5 tuổi hứa với mẹ sẽ tìm ra thuốc chữa ung thư, đến việc bị chiếm đoạt công ty của chính mình, và cuối cùng là sự trở lại ngoạn mục, câu chuyện của ông là một bài học sâu sắc về sự kiên trì, tầm nhìn và sức mạnh của sứ mệnh cá nhân.

Nguồn cảm hứng từ gia đình

Nguồn gốc đam mê của Vladimir không bắt nguồn từ phòng thí nghiệm, mà từ một mất mát trong gia đình. Ông kể lại:

“Khi tôi mới 5 tuổi, tôi đã nói với mẹ rằng một ngày nào đó tôi sẽ tìm ra thuốc chữa ung thư… Mẹ tôi đã mất mẹ của bà, tức bà ngoại tôi, vì bệnh bạch cầu khi bà mới 12 tuổi. Tôi chưa bao giờ được gặp bà ngoại thực sự của mình.”

Lời hứa trẻ thơ đó đã trở thành sứ mệnh của cuộc đời ông. Thậm chí, con đường đến với khoa học của ông cũng không hề bằng phẳng. Ông từng là một vận động viên bóng ném chuyên nghiệp ở châu Âu và đã dùng chính tiền lương từ thể thao để đầu tư cho việc học hóa học của mình.

“Bỏ đói” tế bào ung thư

Sự nghiệp khoa học của Vladimir bắt đầu tại Đại học Basel (Thụy Sĩ), nơi ông làm việc dưới sự hướng dẫn của những người tiên phong trong việc khám phá các enzyme quan trọng là mTOR và PI3K. Cùng với em gái Natasha, ông đã phát hiện ra một phân tử đột phá có tên Bimiralisib.

Cơ chế hoạt động của nó được ông giải thích một cách đơn giản:

• mTOR kiểm soát sự phát triển của tế bào ung thư.
• PI3K kiểm soát sự trao đổi chất (sản xuất đường) của tế bào ung thư.

“Chúng tôi muốn khám phá một loại thuốc có thể ngăn chặn cả hai enzyme cùng một lúc, một mặt ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư, mặt khác ngăn chặn việc sản xuất đường bên trong chúng. Không có đường, không có năng lượng, và bạn thực sự bỏ đói tế bào ung thư cho đến chết.”

- Vladimir Cmiljanovic

Cái tên Bimiralisib cũng mang ý nghĩa đặc biệt: “Bi” có nghĩa là kép (dual), và “Mira” là tên của mẹ ông, như một sự tri ân. Thuốc này đã cho thấy kết quả đột phá khi được phát triển dưới dạng kem bôi cho bệnh dày sừng quang hóa (AK), một dạng tiền ung thư da.

Hành trình khởi nghiệp

Sau khám phá tại trường đại học, Vladimir nhận ra rằng môi trường học thuật không đủ nguồn lực để phát triển thuốc. Ông quyết định thành lập công ty riêng, Piqur Therapeutics. Lời khuyên của cha ông lúc đó vừa là một lời động viên, vừa là một lời cảnh báo:

“Nếu con không làm điều này, con sẽ hối hận cả đời. Nếu con làm, con cũng sẽ hối hận vì nó sẽ đòi hỏi sự làm việc siêu chăm chỉ.”

Bằng cách thuyết phục những nhân tài hàng đầu từ Novartis gia nhập, ông đã xây dựng được niềm tin với các nhà đầu tư. Tuy nhiên, bi kịch đã xảy ra. Một trong những nhà đầu tư lớn nhất của ông đã thực hiện một cuộc thâu tóm thù địch (hostile takeover) và đẩy ông cùng em gái ra khỏi chính công ty mà họ đã gây dựng. Đây là một “thảm họa” đối với ông, cả về mặt cá nhân lẫn sự nghiệp.

Swiss Rockets và việc mua lại “đứa con tinh thần”

Sau cú sốc, Vladimir không gục ngã. Ông đã thành lập một công ty mới vào năm 2018 với cái tên đầy tham vọng: Swiss Rockets, với mục tiêu xây dựng “khoa học tên lửa với tốc độ tên lửa và chất lượng chính xác của Thụy Sĩ.” Ông đã tập hợp lại toàn bộ đội ngũ cũ của mình.

Một bước ngoặt không ngờ đã đến trong đại dịch COVID-19. Swiss Rockets đã nhanh chóng chuyển hướng sang cung cấp thiết bị y tế cho các bệnh viện đang khủng hoảng ở Thụy Sĩ và châu Âu. Hai năm sau, công việc kinh doanh này đã mang lại cho ông đủ tiền để mua lại chính công ty cũ của mình (Piqur). Ông đã đổi tên công ty thành MyoKardia Therapeutics và tiếp tục phát triển Bimiralisib.

Mô hình vườn ươm của Swiss Rockets

Swiss Rockets không chỉ là một công ty mà là một vườn ươm và tăng tốc công nghệ sinh học. Mô hình của họ cung cấp cho các công ty con:

1. Cơ sở hạ tầng: Không gian phòng thí nghiệm, văn phòng và cơ sở sản xuất.
2. Vốn: Đầu tư trực tiếp và kết nối với mạng lưới các nhà đầu tư.
3. Nhân sự cấp cao: “Cho thuê” các nhà khoa học và chuyên gia phát triển thuốc giàu kinh nghiệm từ các tập đoàn lớn để điều hành hoạt động, giảm thiểu rủi ro thất bại.

Dưới sự bảo trợ của Swiss Rockets là một danh mục các công ty đầy hứa hẹn:

• MyoKardia Therapeutics: Phát triển thuốc Bimiralisib cho ung thư da và các khối u rắn.
• RocketVax: Phát triển vắc-xin virus sống giảm độc lực thế hệ mới (bao gồm cả vắc-xin COVID-19 dạng xịt mũi).
• Torpedo Pharmaceuticals: Tập trung vào liệu pháp phóng xạ thế hệ mới, dựa trên một đồng vị phóng xạ do chính vợ ông, Nadia, phát hiện.
• MyoKardia Therapeutics: Phát triển thuốc điều trị bệnh đa xơ cứng (MS) với kết quả chữa khỏi ban đầu đầy hứa hẹn.
• Rocket Isotopes: Sản xuất đồng vị phóng xạ cho ngành y học hạt nhân.

Tương Lai: Giai đoạn 3 và Tầm nhìn hướng tới thị trường Mỹ

Ưu tiên hàng đầu của Swiss Rockets hiện nay là đưa Bimiralisib vào thử nghiệm lâm sàng Giai đoạn 3 cho bệnh dày sừng quang hóa, với mục tiêu đưa sản phẩm ra thị trường trong khoảng hai năm tới. Ông đang đàm phán với các công ty dược phẩm lớn về khả năng hợp tác, mua lại hoặc tự mình gây quỹ để thực hiện giai đoạn cuối cùng này.

Đồng thời, Vladimir cũng đang lên kế hoạch mở rộng sang Mỹ, nơi ông tin rằng có rất nhiều cơ hội hợp tác với các nhà khoa học hàng đầu và tiếp cận một trong những thị trường lớn nhất thế giới. Dù bối cảnh đầu tư toàn cầu đang gặp khó khăn do các vấn đề địa chính trị, ông vẫn tin tưởng vào tầm quan trọng của việc tiếp tục đầu tư vào công nghệ sinh học để giải quyết các căn bệnh hiểm nghèo và chuẩn bị cho các đại dịch trong tương lai.

Theo Ngẫm, câu chuyện của Tiến sĩ Vladimir Cmiljanovic không chỉ là một bài học về khoa học hay kinh doanh, mà còn là một câu chuyện sâu sắc về ý chí, sự kiên cường và tầm nhìn chiến lược. Sợi chỉ đỏ xuyên suốt hành trình của ông chính là sức mạnh của một “lý do tại sao” (Why) mang đậm tính cá nhân. Lời hứa với mẹ từ năm 5 tuổi không chỉ là một ký ức, mà là động lực cốt lõi giúp ông vượt qua mọi nghịch cảnh, kể cả khi mất tất cả. Điều này cho thấy rằng những doanh nghiệp vĩ đại nhất thường được xây dựng trên một sứ mệnh lớn hơn cả lợi nhuận.

Điểm then chốt và có lẽ là bài học kinh doanh đắt giá nhất chính là cách ông biến cuộc khủng hoảng COVID-19 thành cơ hội vàng. Thay vì tuyệt vọng vì môi trường đầu tư khó khăn, ông đã nhanh chóng nhận ra một nhu cầu cấp bách của xã hội (thiết bị y tế), tận dụng nó để tạo ra dòng tiền, và rồi dùng chính dòng tiền đó để thực hiện một cuộc “phục thù” ngoạn mục—mua lại công ty của mình. Đây là một ví dụ kinh điển về việc biến nghịch cảnh thành đòn bẩy.

Đối với bối cảnh Việt Nam, câu chuyện này mang nhiều ý nghĩa. Ngành công nghệ sinh học và công nghệ sâu (deep tech) của Việt Nam vẫn còn non trẻ, phải đối mặt với vô vàn thách thức về vốn, cơ sở hạ tầng và nhân tài. Mô hình của Swiss Rockets cung cấp một khuôn mẫu đầy cảm hứng về cách xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ, nơi các startup không chỉ nhận được tiền, mà còn được tiếp cận với nguồn lực và kinh nghiệm thực chiến.

Còn bạn, bạn học được gì và có suy nghĩ gì từ Podcast này? Nếu bạn muốn lắng nghe toàn bộ nội dung Podcast, bạn có thể theo dõi toàn bộ cuộc trò chuyện tại đây.