Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng trở thành thách thức mang tính hệ thống đối với nền kinh tế và xã hội toàn cầu, quá trình chuyển đổi năng lượng từ các nguồn nhiên liệu hóa thạch sang các công nghệ năng lượng sạch đã trở thành xu hướng tất yếu. Giai đoạn 2024-2025 đã chứng kiến sự gia tốc của xu hướng này trên phạm vi quốc tế. Tuy nhiên, cùng thời điểm này, một sự phân kỳ địa chính trị rõ nét đã xuất hiện, với việc Hoa Kỳ, dưới chính quyền mới, đã có những động thái chính sách nhằm đảo ngược hoặc làm chậm lại đáng kể quá trình chuyển đổi trong nước, tạo ra sự đối lập rõ rệt với quỹ đạo chung của nhiều khu vực kinh tế lớn khác như Liên minh châu Âu và Trung Quốc.

Sự phân kỳ này không chỉ mang ý nghĩa về chính sách môi trường, mà còn có những hàm ý đối với năng lực cạnh tranh kinh tế, an ninh năng lượng và vị thế địa chính trị của các quốc gia trong tương lai. Nó đặt ra một câu hỏi trung tâm: Liệu các lực lượng thị trường và công nghệ có đủ mạnh để duy trì động lực cho cuộc cách mạng năng lượng sạch, bất chấp sự phản kháng chính trị từ nền kinh tế lớn nhất thế giới hay không? Và sự thay đổi trong chính sách của Hoa Kỳ sẽ định hình lại dòng vốn đầu tư, chuỗi cung ứng và cán cân quyền lực trong ngành năng lượng toàn cầu như thế nào?

Động lực kinh tế và công nghệ

Lợi thế kinh tế ngày càng tăng của năng lượng tái tạo

Một trong những động lực cơ bản nhất là sự sụt giảm chi phí của các công nghệ năng lượng tái tạo, đặc biệt là năng lượng mặt trời. Theo các phân tích, chi phí sản xuất điện từ năng lượng mặt trời đã giảm khoảng 90% trong giai đoạn 2010-2020. Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) đã xác nhận rằng các dự án năng lượng mặt trời hiệu quả nhất hiện nay cung cấp “nguồn điện rẻ nhất trong lịch sử”. Đến năm 2024, năng lượng mặt trời đã trở nên rẻ hơn đáng kể so với các nguồn nhiên liệu hóa thạch. Một báo cáo công nghiệp vào tháng 9/2024 chỉ ra rằng chi phí của năng lượng mặt trời đã thấp hơn 56% so với nhiên liệu hóa thạch, một sự đảo ngược hoàn toàn so với năm 2010 khi nó còn đắt hơn gấp bốn lần.

 

Lợi thế chi phí này có nghĩa là việc triển khai năng lượng tái tạo ngày càng được thúc đẩy bởi các lực lượng thị trường thay vì chỉ phụ thuộc vào các khoản trợ cấp của chính phủ. Ví dụ, tại Texas, một tiểu bang có truyền thống ủng hộ nhiên liệu hóa thạch, năng lượng mặt trời và gió lại chiếm tỷ trọng lớn nhất trong các nguồn năng lượng mới được bổ sung, không phải vì lý do chính trị mà vì chúng là “dạng điện rẻ nhất”.

Sự tăng trưởng đầu tư toàn cầu

Lợi thế kinh tế đã chuyển thành dòng vốn đầu tư mạnh mẽ trên toàn cầu. Dữ liệu từ BloombergNEF cho thấy đầu tư toàn cầu vào các nguồn năng lượng tái tạo đã đạt mức kỷ lục 386,5 tỷ USD trong nửa đầu năm 2025. IEA cũng dự báo rằng trong tổng số 3,3 nghìn tỷ USD đầu tư vào sản xuất năng lượng trong năm nay, hai phần ba sẽ được dành cho năng lượng tái tạo, gấp đôi số tiền dành cho nhiên liệu hóa thạch. Trung Quốc tiếp tục là quốc gia đóng góp lớn nhất vào sự bùng nổ này, với 169 tỷ USD đầu tư trong nửa đầu năm 2025. Một diễn biến đáng chú ý là sự gia tăng mạnh mẽ của dòng vốn đầu tư vào EU. Trong nửa đầu năm 2025, đầu tư vào năng lượng tái tạo tại EU đã tăng 63% so với nửa cuối năm 2024, đạt gần 76 tỷ USD. Sự gia tăng này đã đưa EU vượt qua Hoa Kỳ để trở thành điểm đến lớn thứ hai cho vốn xanh toàn cầu.

 

Động lực công nghệ

Không giống như nhiên liệu hóa thạch, vốn là các tài nguyên hữu hạn, các công nghệ năng lượng sạch như tấm pin mặt trời, tua-bin gió và máy bơm nhiệt có đặc tính là liên tục được cải tiến, trở nên hiệu quả hơn và rẻ hơn theo thời gian thông qua đổi mới kỹ thuật và quy mô kinh tế. Quá trình này tạo ra vòng lặp tích cực: chi phí thấp hơn thúc đẩy việc áp dụng rộng rãi hơn, việc áp dụng rộng rãi hơn lại tạo ra quy mô kinh tế và động lực cho R&D, từ đó tiếp tục làm giảm chi phí.

Những động lực kinh tế và công nghệ này tạo thành nền tảng vững chắc cho quá trình chuyển đổi năng lượng, cho thấy nó có “động lượng tự duy trì” và không hoàn toàn phụ thuộc vào ý chí chính trị của một chính phủ duy nhất.

Chính sách năng lượng của Hoa Kỳ giai đoạn 2025

Sự trở lại của chính quyền TT Trump vào năm 2025 đã đánh dấu sự thay đổi đột ngột và quyết liệt trong chính sách năng lượng và khí hậu của Hoa Kỳ, chuyển từ việc hỗ trợ sang lập trường thù địch đối với năng lượng sạch.

Ngay từ những ngày đầu tiên, chính quyền đã ban hành một loạt các sắc lệnh hành pháp và đề ra các mục tiêu chính sách rõ ràng. Một sắc lệnh hành pháp đã được ban hành, trong đó liệt kê một loạt các nguồn năng lượng cần được củng cố như dầu thô, khí đốt tự nhiên và than đá, nhưng lại hoàn toàn không đề cập đến năng lượng mặt trời, gió hay các công nghệ sạch khác. Chính quyền đã công bố một lệnh tạm dừng đối với việc phê duyệt tất cả các dự án điện gió mới trên đất liền và ngoài khơi thuộc thẩm quyền của liên bang, với những lý do như “làm hỏng cảnh quan” hoặc gây hại cho động vật hoang dã. Chính quyền đã tuyên bố ý định đình chỉ việc giải ngân các nguồn vốn từ Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) và Đạo luật Đầu tư Cơ sở hạ tầng và Việc làm (IIJA), hai đạo luật quan trọng được thông qua dưới thời chính quyền trước. Các khoản tài trợ cho các dự án năng lượng mặt trời cộng đồng và trên mái nhà, cùng với các khoản vay cho việc nâng cấp lưới điện, đã bị đóng băng. Các nỗ lực đã được bắt đầu để đảo ngược các tiêu chuẩn ô nhiễm đối với ô tô (nhằm khuyến khích xe điện) và dỡ bỏ lệnh tạm dừng cấp phép xuất khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG). Chính quyền đã khởi động quá trình rút Hoa Kỳ khỏi Hiệp định Khí hậu Paris, một động thái mang tính biểu tượng nhưng cũng có tác động thực tế đến các dòng tài chính khí hậu toàn cầu.

Những chính sách này đã tạo ra sự sụt giảm đáng kể trong đầu tư vào năng lượng sạch tại Hoa Kỳ. Dữ liệu của BloombergNEF cho thấy đầu tư trong lĩnh vực này tại Hoa Kỳ đã giảm 36% trong nửa đầu năm 2025 so với nửa cuối năm 2024. Sự không chắc chắn về chính sách đã khiến nhiều nhà đầu tư tạm dừng các dự án và các công ty năng lượng châu Âu lớn như TotalEnergies và RWE đã công khai tuyên bố tái phân bổ vốn từ Hoa Kỳ sang các thị trường khác như Biển Bắc.

Tuy nhiên, khả năng của chính quyền trong việc đảo ngược hoàn toàn quá trình chuyển đổi năng lượng trong nước bị hạn chế bởi một số yếu tố quan trọng. Phần lớn các hỗ trợ của IRA được thực hiện dưới dạng tín dụng thuế, vốn thuộc thẩm quyền của Quốc hội. Việc bãi bỏ hoàn toàn các khoản tín dụng này đòi hỏi phải có một đạo luật mới được cả hai viện Quốc hội thông qua. Tuy nhiên, các khoản đầu tư từ IRA đã chảy một cách không cân xứng vào các tiểu bang do Đảng Cộng hòa kiểm soát. Các bang như Texas, Georgia, Iowa, Oklahoma và Kansas là những nơi được hưởng lợi lớn từ việc xây dựng các nhà máy sản xuất pin, tấm pin mặt trời và các trang trại điện gió, tạo ra hàng chục nghìn việc làm. Do đó, có một nhóm lợi ích chính trị ngay trong nội bộ Đảng Cộng hòa sẽ phản đối việc bãi bỏ hoàn toàn các ưu đãi này. Các hành động vì khí hậu tại Hoa Kỳ không chỉ diễn ra ở cấp liên bang. Nhiều tiểu bang, đặc biệt là các bang do Đảng Dân chủ kiểm soát như California và New York, đã đặt ra các mục tiêu khử carbon đầy tham vọng của riêng mình và sẽ tiếp tục theo đuổi chúng, tạo ra một đối trọng với chính sách của liên bang.

Phản ứng của các khu vực kinh tế khác

Trong khi Hoa Kỳ đang có những bước đi ngược lại, các khu vực kinh tế lớn khác lại đang tăng tốc quá trình chuyển đổi năng lượng của mình, một phần là để phản ứng lại với sự thay đổi chính sách của Mỹ.

Liên Minh Châu Âu

Như đã đề cập, EU đã trở thành điểm đến hấp dẫn thứ hai cho vốn đầu tư xanh. Sự thay đổi này được thúc đẩy bởi cả các yếu tố nội tại và ngoại tại. Cuộc khủng hoảng năng lượng do cuộc chiến ở Ukraine gây ra đã củng cố quyết tâm của châu Âu trong việc giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch. Chuyển đổi năng lượng được xem là một con đường trực tiếp để cải thiện an ninh năng lượng. Ngoài ra, sự không chắc chắn về chính sách tại Hoa Kỳ đã khiến các nhà đầu tư và các tập đoàn năng lượng lớn của châu Âu (như TotalEnergies và RWE) chuyển hướng đầu tư trở lại thị trường nội địa.

Trung Quốc

Trung Quốc tiếp tục củng cố vị thế là nhà sản xuất và triển khai năng lượng sạch hàng đầu thế giới. Quá trình khử carbon được xem là một cơ hội kinh tế và là một bước đi cần thiết để giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Các nhà sản xuất tấm pin mặt trời, xe điện và pin của Trung Quốc đã thống trị chuỗi cung ứng toàn cầu. Các chính sách bảo hộ và thuế quan của Hoa Kỳ được các công ty Trung Quốc xem như một cơ hội để giành thêm thị phần toàn cầu. Bằng cách đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường mới nổi ở châu Phi và các khu vực khác, họ không chỉ mở rộng hoạt động kinh doanh mà còn tiếp tục thúc đẩy việc áp dụng các công nghệ này và làm giảm giá thành trên toàn cầu.

 

Tham khảo từ Bloomberg, IEA, Informed Comment, Sierra, Project Syndicate, Le Monde, The New York Times, The Guardian