Kể từ khi các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) như ChatGPT được phổ biến rộng rãi vào cuối năm 2022, lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) đã trải qua giai đoạn phát triển và thu hút đầu tư ở quy mô chưa từng có. Thị trường chứng khoán đã chứng kiến sự gia tăng giá trị vốn hóa của các công ty công nghệ lớn, đặc biệt là những công ty có liên quan trực tiếp đến chuỗi cung ứng AI như Nvidia, và nhóm “Magnificent Seven” (Bảy Công ty Vĩ đại). Dòng vốn đầu tư mạo hiểm đổ vào các công ty khởi nghiệp AI cũng đạt mức kỷ lục. Bối cảnh này đã làm dấy lên cuộc tranh luận học thuật và kinh tế sâu sắc: Liệu sự bùng nổ hiện tại có phải là nền tảng của cuộc cách mạng công nghệ bền vững, tương tự như điện hay internet, hay đây là bong bóng tài chính phi lý trí, có nguy cơ sụp đổ và gây ra những hệ quả kinh tế sâu rộng?
Cuộc tranh luận này trở nên phức tạp bởi sự đa dạng của các quan điểm. Các nhà lãnh đạo trong ngành, như Sam Altman của OpenAI, đã công khai thừa nhận sự “quá phấn khích” của các nhà đầu tư. Các tổ chức tài chính lớn đưa ra những phân tích trái chiều: Goldman Sachs cho rằng nền tảng lợi nhuận vững chắc của các công ty công nghệ lớn biện minh cho sự tăng trưởng hiện tại, trong khi các nhà kinh tế từ Apollo Global Management lại so sánh định giá hiện tại với đỉnh điểm của bong bóng dot-com và nhận thấy mức độ rủi ro còn cao hơn. Đồng thời, các nghiên cứu từ những viện học thuật uy tín như MIT lại chỉ ra tỷ lệ thất bại cao trong việc triển khai AI để tạo ra lợi nhuận thực tế cho doanh nghiệp.
Luận điểm ủng hộ giả thuyết bong bóng AI
Các lập luận cho rằng thị trường AI đang trong trạng thái bong bóng thường tập trung vào bốn khía cạnh chính: sự mất cân đối giữa chi phí đầu tư và doanh thu, những thách thức trong việc chuyển hóa công nghệ thành lợi nhuận, tâm lý đầu tư phi lý trí và những hạn chế nội tại của công nghệ.
Mất cân đối giữa chi phí đầu tư và doanh thu hiện tại
Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của một bong bóng tài chính là sự chênh lệch lớn giữa lượng vốn đầu tư đổ vào một lĩnh vực và doanh thu thực tế mà lĩnh vực đó tạo ra. Lĩnh vực AI hiện tại thể hiện rõ đặc điểm này.
Chi tiêu vốn (capex) cho cơ sở hạ tầng AI đã đạt đến quy mô khổng lồ. Các công ty như Microsoft, Google, Amazon và Meta đang đầu tư hàng chục tỷ đô la mỗi quý vào việc xây dựng và mở rộng các trung tâm dữ liệu. Morgan Stanley dự báo rằng chỉ riêng việc xây dựng các trung tâm dữ liệu mới trên toàn cầu sẽ tiêu tốn khoảng 2,9 nghìn tỷ đô la trong giai đoạn 2025-2028, một con số chưa bao gồm chi phí năng lượng vận hành. Động lực chính của khoản chi này là nhu cầu về các bộ xử lý đồ họa (GPU) hiệu năng cao từ Nvidia, công ty đã chứng kiến doanh thu tăng trưởng theo cấp số nhân.
Tuy nhiên, khi đối chiếu với nguồn thu trực tiếp từ các sản phẩm AI tạo sinh, sự mất cân đối trở nên rõ ràng. The Economist ước tính rằng tổng doanh thu từ công nghệ này của các công ty AI hàng đầu phương Tây hiện chỉ vào khoảng 50 tỷ đô la mỗi năm. Con số này, dù tăng trưởng nhanh, vẫn chiếm chưa đến 2% tổng vốn đầu tư dự kiến cho trung tâm dữ liệu. OpenAI, công ty tiên phong trong lĩnh vực này, dự kiến doanh thu hàng năm sẽ vượt 20 tỷ đô la nhưng vẫn chưa có lãi, với mức lỗ dự kiến là 5 tỷ đô la trên doanh thu 3,7 tỷ đô la cho năm 2024 và mức “đốt tiền” dự kiến lên tới 8 tỷ đô la vào năm 2025.
Sự chênh lệch này đặt ra câu hỏi về tính bền vững của mô hình kinh doanh. David Cahn của Sequoia Capital ước tính rằng cần tới 600 tỷ đô la doanh thu AI tạo sinh hàng năm để biện minh cho mức đầu tư hiện tại, một con số cao hơn hàng chục lần so với doanh thu thực tế.
Thách thức trong việc hiện thực hóa lợi nhuận doanh nghiệp
Mặc dù tiềm năng về tăng năng suất được quảng bá rộng rãi, dữ liệu thực tế cho thấy các doanh nghiệp đang gặp khó khăn lớn trong việc chuyển đổi các sáng kiến AI thành lợi nhuận có thể đo lường được.
Một nghiên cứu quan trọng của MIT, dựa trên phân tích 300 dự án triển khai AI công khai, cho thấy có đến 95% dự án thất bại trong việc mang lại bất kỳ sự gia tăng lợi nhuận nào. Chỉ 5% các chương trình thí điểm đạt đến giai đoạn sản xuất và mang lại hiệu quả.
Một báo cáo tháng 3 của McKinsey & Company cũng chỉ ra rằng trong khi 71% công ty báo cáo sử dụng AI tạo sinh, hơn 80% trong số đó thừa nhận công nghệ này không có “tác động hữu hình” nào đến thu nhập.
[Còn tiếp]
Bạn có thể đọc thêm nội dung chi tiết của bài này trên trang substack [cần trả phí].