Ở phần trước, chúng ta đã chứng kiến sự ra đời của nền tảng tài chính hiện đại Hoa Kỳ trong cái nôi của đầu thế kỷ 20. Sự trỗi dậy của các tập đoàn khổng lồ đã buộc ngành kế toán phải phát minh ra một ngôn ngữ mới của sự tin tưởng; Cơn hoảng loạn 1907 đã dẫn đến sự thành lập của Cục Dự trữ Liên bang trong vai trò “người cho vay cuối cùng”; và các trường phái kinh tế cùng cuộc cách mạng dữ liệu non trẻ đã bắt đầu cung cấp những công cụ đầu tiên để hiểu và đo lường một thế giới ngày càng phức tạp. Một trật tự mới, dù còn mong manh, đã được hình thành.
Đọc thêm: Hệ thống hành chính Mỹ (Phần 1)
Hành trình qua giai đoạn đầy biến động này không chỉ là câu chuyện về khủng hoảng và phục hồi. Đó là câu chuyện về sự chuyển hóa sâu sắc. Chúng ta sẽ thấy trật tự tài chính non trẻ của đầu thế kỷ 20 đã sụp đổ ra sao dưới sức nặng của đầu cơ và sự yếu kém nội tại. Chúng ta sẽ chứng kiến sự ra đời của một nhà nước quản lý hiện đại, được trang bị những công cụ pháp lý và dữ liệu chưa từng có. Và chúng ta sẽ khám phá cách mà thảm họa kinh tế lại trở thành chất xúc tác cho những cuộc cách mạng về tri thức, đặt nền móng cho gần một thế kỷ nghiên cứu và thực hành về tài chính cũng như kinh tế vĩ mô trên toàn cầu.
Sự hưng phấn của những năm hai mươi
Sau một cuộc suy thoái ngắn nhưng nghiêm trọng vào năm 1920-1921 do những điều chỉnh hậu chiến, nền kinh tế Mỹ bước vào một thập kỷ của sự hưng phấn chưa từng có. Được thúc đẩy bởi sự bùng nổ của các ngành công nghiệp mới như ô tô và radio, một tâm lý lạc quan về một “Kỷ nguyên Mới” (New Era) đã lan tỏa khắp Phố Wall. Tâm lý này được khuếch đại bởi một loạt các đổi mới tài chính, vốn đã dân chủ hóa việc đầu cơ nhưng cũng làm gia tăng rủi ro hệ thống một cách chóng mặt.
Các nhà môi giới cho phép nhà đầu tư nhỏ lẻ chỉ cần bỏ ra một phần nhỏ (ví dụ 10%) giá trị cổ phiếu, phần còn lại sẽ được cho vay (Mua cổ phiếu có đòn bẩy (Margin Buying). Công cụ này đã thu hút hàng triệu người Mỹ tham gia thị trường, nhưng nó cũng tạo ra một hệ thống cực kỳ mong manh. Bất kỳ sự sụt giảm nhỏ nào về giá cũng có thể kích hoạt các “lệnh đòi ký quỹ” (margin calls), buộc nhà đầu tư phải bán tháo cổ phiếu, tạo ra một vòng xoáy đi xuống. Quỹ tín thác đầu tư (Investment Trusts) mọc lên như nấm, huy động vốn từ công chúng để đầu tư vào một danh mục cổ phiếu đa dạng. Mặc dù về lý thuyết là để đa dạng hóa rủi ro, nhiều quỹ lại được cấu trúc phức tạp, thiếu minh bạch và thường đầu tư vào cổ phiếu của các quỹ khác, tạo ra các lớp đòn bẩy chồng chéo.Việc mua sắm hàng tiêu dùng bằng hình thức trả góp trở nên phổ biến, thúc đẩy tiêu dùng nhưng cũng làm tăng nợ cá nhân. Đồng thời, các ngân hàng thương mại lớn, bị hạn chế tham gia trực tiếp vào thị trường chứng khoán, đã thành lập các công ty con để lách luật, xóa nhòa ranh giới giữa hoạt động ngân hàng an toàn và đầu cơ rủi ro.
Những đổi mới này đã tạo ra một bữa tiệc đầu cơ khổng lồ. Thị trường chứng khoán tăng vọt, và niềm tin vào sự thịnh vượng vĩnh cửu dường như không thể lay chuyển.
Cú sụp đổ 1929 và Thảm họa Đại suy thoái
Bữa tiệc kết thúc đột ngột và tàn khốc vào tháng 10 năm 1929. Sự sụp đổ của thị trường chứng khoán không chỉ là một sự điều chỉnh. Do mức độ đòn bẩy cao trong hệ thống, nó đã kích hoạt một phản ứng dây chuyền thảm khốc. Các nhà đầu tư bị xóa sổ tài sản, các công ty môi giới phá sản, và niềm tin vào toàn bộ hệ thống tài chính bốc hơi.
Cú sụp đổ này chính là ngòi nổ cho cuộc Đại suy thoái. Tiêu dùng và đầu tư bị đóng băng. Các công ty cắt giảm sản xuất và sa thải hàng loạt công nhân. Hàng ngàn ngân hàng, vốn đã đầu tư mạnh vào chứng khoán hoặc cho các nhà đầu cơ vay, đã phá sản, kéo theo tiền tiết kiệm của hàng triệu người dân. Đến năm 1933, nền kinh tế Mỹ chạm đáy: năng suất công nghiệp giảm 37% so với năm 1929, và tỷ lệ thất nghiệp lên tới 25%. Sự kiện này đã chứng minh một cách đau đớn rằng hệ thống tài chính, nếu không được kiểm soát, không chỉ là một sòng bạc, mà còn là một cỗ máy có thể nghiền nát nền kinh tế thực.
[Còn tiếp]
Bạn có thể đọc thêm nội dung chi tiết của các bài khác trên trang substack [cần trả phí].